Tabaco Reviewed (Tabaco sa hiling ko)

Pagdai ka daing bunga an paros

na puwedeng rabnuton, pagdai ka

nagkakamang an panahon

sa lugad kan mga dahon, pagdai ka

daing duga an bungang ini

an bangang bulan ngirit

na daing ugma sa ibabaw kan itom.

English:

In your absence

In your absence the wind is fruitless

I have nothing to reap, in your absence

the season crawls

on the wound of the leaves, in your absence

this fruit is sapless

the half moon is a smile

without joy on the black surface.

Tagalog:

Pagwala ka

Pagwala ka walang bunga ang hangin

na maaaring dukutin, pagwala ka

gumagapang ang panahon

sa sugat ng mga dahon, pagwala ka

walang katas ang bungang ito

ang hating buwan ngiting

walang saya sa ibabaw ng itim.

Kun mahiling mo sana kuta an gabos pirmi sa mata kan nagrurumdom, tibaad makakakuang gayon.

Kun mahiling mo sana— bakong an ilaw sa sala ngonian na mauran na hapon na pipagdagka ka sa katabangan kan tanawon, pwedeng maging arog man kan hiniribian mong mga aldaw sa kaakian na yaon na sana sa giromdom?

Kadaklan pano sa nagtatao satuyang pungaw dulot man sana kan sadiri tang kahugakan na maghiling. Minaralapwas sana an kada oras na dai kitang nakukua o nauukdan.

Sa sarong tanaw, makua ta kuta an kapahingaloan sa pagigi tang yaon digdi, pwedeng ngonian na sana, buda an daing kasagkodan naghahalat na satuya.

Ikaogma ta lamang kuta an pagmati na, iyo luway-luway na kitang napapara, pero bukas pa an paglaom na pwede ta pang punan na maging gilayon.

Pebrero7, 2009. Tayhi.

* * *

Kung makikita mo lamang sana ang lahat lagi sa mata ng umaalala, baka makakuha ng ganda.

Kung makikita mo lamang— di ba’t ang ilaw sa sala ngayong maulang hapon na bumabalisa sa’yo sa katabangan ng tanawin ay maaaring maging tulad din ng mga iniyakan mong mga araw sa kabataan na naroroon na lamang sa alaala?

Karamihan kasi sa nagdudulot sa atin ng lungkot dala na rin ng sarili nating katamaran na tumingin. Lumalagpas lamang ang bawat oras na wala tayong nakukuha o natututunan.

Sa isang tanaw, makuha sana natin ang kapayapaan sa ating pagiging andito, maaaring ngayon na lamang, at hinihintay na tayo ng walang hanggan.

Ikasaya sana natin ang pakiramdam na, oo unti-unti na tayong naglalaho, ngunit bukas pa ang pag-asang maaari pa nating umpisahan na maging muli.

Painting: "Human Condition", by: Rene Magritte

Surat

Agom, naubos ko na saimo an gabos na similiya; dai nang kagayunan sa kinaban na dai ko pa inuyon sa saimong katawohan. Dai na akong rawit-dawit na maiaatang saimo na dai ko ootrohon an sadiri ko.

Anong pagkamuot an satuya? Arog sa tinanom na naghahagad pang pagpadaba sa daga dawa yaraya na ini sa kahinugan buda rambong?

Makangirabong isipon na dai ka, garo sarong pagbasang-basang, garo arog kan sarong tawong-bituon na nakapatod sa saiyang lunadan pataw-pataw sa daing purong diklom kan kahewasan. Tama na taramon na natuod na ako saimo kaya siring kaini an sakong paglapag? Sala daw na mamatean ko ini?

Arog kan sarong ilas huna ko dai nang iba sa luwas mo. Huna ko masunod na kaini kagadanan.

Muya ko naman kutang makamati ki pag-aling hali sa iba, pero dai ko aram kun makakapades sinda kan pag-aling mo.

Nugad sierto ako sa paghuna na nasala sana su satong pagkatuparan, na igwang duwang tawo sa kun sain na iyo dapat an para satuya, pero nugad man dai akong duda na inaki sana akong suhay saimo para maukdan kong hanapon ka, na an gabos tang pagmawot na makatupar ki pagkamuot para sana usulon kita na magtagbuan sa tahaw.

Maluya akong magbilang ki taon, matapo an utak ko sa pagrumdom, pero aram kong naggurang akong kairiba ka, aram kong nagsakit ako, nakulugan, nalugad, nagsiriblagan, narahay, buda naogmang maray.

Buda kun igwa talagang hewas na masuhay satuya, na dai ko kayang panuan, masibog akong sarong lakad. Kun harani pa an, saro pa. Saro pa kun kaipuhan. Dawa pira, sagkod sa mataram mong harayo na kita. Sagkod sa tama na an hewas para mawoton mo gilayon na otrohon an satuyang buhay.

Pebrero 3, 2009. Karangahan.

* * *

Tagalog:

Sulat

Kabiyak, naubos ko na saiyo ang lahat nang pagwawangis; wala nang kagandahan sa daigdig na di ko pa naihinalintulad sa iyong katauhan. Wala na akong tula na mai-aalay na di ko uulitin ang aking sarili.

Anong pag-ibig ang sa atin? Tulad sa halamang humihingi pang pagsuyo sa lupa gayong subsob na ito sa kahinugan at lago?

Nakakapangilabot isiping wala ka, parang isang iskandalo, parang tulad sa taong-bituin na napatid sa kanyang sasakyan palutang-lutang sa walang dulong dilim ng kalawakan. Tama bang sabihing nakasanayan na kita kaya ganun na lamang ang pagbuntot ko saiyo? Mali bang maramdaman ko ito?

Tulad ng isang bangungot akala ko wala nang iba sa labas mo. Akala ko ang susunod na ay kamatayan.

Nais ko na rin sanang makaramdam ng pag-aruga mula sa iba, ngunit di ko alam kung mapapantayan nila ang iyong pag-aruga.

Minsan, sigurado ako sa akalang nagkamali lang ang ating pagtagpo, na may dalawang tao sa kung saan na siyang dapat para sa atin, ngunit, minsan wala akong duda na isinilang lamang akong hiwalay sayo para matutunan kong hanapin ka, na ang lahat ng ating pagnasang makatagpo ng pag-ibig ay para lamang itulak tayo na magsalubong sa gitna.

Mahina akong magbilang ng taon, marupok ang utak ko sa pag-alala, ngunit alam kong tumanda akong kasama ka, alam kong naghirap ako, nasaktan, nasugatan, nawasak, nahilom, at lumigayang lubos.

At kung meron talagang lawak na hahati sa atin, na di ko kayang punan, aatras ako ng isang hakbang. Kung malapit pa yan, isa pa. Isa pa kung kinakailangan. Kahit ilan, hanggang sa masabi mong malayo na tayo. Hanggang sa mainam na ang lawak para naisin mo uling ulitin ang ating buhay.

Photo: Detail “LADY WRITING A LETTER WITH HER MAID” by Vermeer

http://karangahanonline.blogspot.com/2009/02/karangahan-vol-iv-pebrero-2009.html

Just Click the link. Featured writers:

ESTING JACOB

GIOVHANNII C. BUEN

JAIME JESUS BORLAGDAN

For submissions, email: waterpatterns@yahoo.com

BIKOL WORKS ONLY.

AN LALAKING MUYANG LUMAYOG

ni Jamie Jesus Borlagdan

Igwa daang sarong lalaking muyang lumayog. Tolong banggi siyang nag-isip na daing katurog, buda dawa sa katurog naiisip niya an paglayog pero daing kasimbagan. Sa pang-apat na banggi tinaram saiya kan Bantay sa Pinto kan Pangiturugan, na an bathala kan mga bayong igwang harong sa gurang na Piling marambong sa ika-tolong liko kan salog kan Baranghawon. Tibaad makatabang daa kun inio dumanon niya. Kaya insigida pagmuklat, daing duwa-duwang sinungko niya su rona.

Kan matuparan niya su kahoy na pighahanap. Nag-apod siya sa puon kan Pili:

“Bayong, bayong, muya kong libuton an kinaban, muya kong lumayog pero dai akong aram. Bayong, bayong...”

Nagpahiling su Bathala kan mga Bayong buda nagtaram:

“Dai taka kaan mapapaonrahan, sagkod an samong tataramon kaya mong itaram.”

“Pano ko man an mauukudan?”

“Lingawan mo an boses na saimong aram.”

“Pano man, dai ko ngani marumduman kun pano ko ini naukudan.”

“Sa puon kan Piling ini, makukua mo an sakuyang mga ati. Ngonian kun muya mo talagang mahiling an kinaban, kaipuhan mong lumayog, kun muya mo talagang lumayog, an tataramon kan bayong kaipuhan mong manuodan—pagkinaon mo an mga ipot sa pamitsan kaining Pili, aabtan ka ki nganang pirot buda mangingiturog ka, pagmata mo dai mo na masasawod an taramon na kinadakulaan mo. Ngonian, kaya mo daw halunon an naghali sa sakong lubot?”

Bilog na buhay niya paglayog sana an muya niya, an buhay kan hayop na naglalakaw haloy niya nang tinalikudan, buda nabuhay sa pangiturugan. Pigtatawan siya ki paagi na mahaman an pangiturugan na ini, sa isip niya ano na sana an diit na pait para sa namit kan daing sagkodan na langit.

Arog kan taramon kan Bayong, kinaon niya su ipot, napirot siya, nangiturog. Sa pangiturugan, natuparan niya giraray su Bantay sa Pinto kan Pangiturugan,

“Mala ako an nagdara saimo digdi, tatawan taka pang tsansa na baguhon an saimong disisyon.”

Inagda kan Bantay su lalaki sa sarong lamesang may duwang kopita, may kutsilyo, buda bunga ki Pili.

“Pag ininum mo an laog kan kopitang ini, papaliwuyon ka na garo ka naglilihi, an duwang namit sana kan bunga kan Pili an makakahali kan saimong pagliwoy. Manatok an lantahon, masapog an ilog. Pagmata mo mananamitan mo an hamis kan tataramon kan tawo.”

“Pag ininum mo man an yaon digdi, garo ginusgos ki langaton an dila mo, bubuahon ka kan gatol kaini, sagkod sa ika na mismo an magiris kan dila mo, gamit ining kutsilyo.”

Sa tarom kan kutsilyo may nakasurat sa bulawan, pero an taramon dai niya masabutan.

“Muya ko sanang lumayog, buda mahiling an kinaban, dai akong paki-aram kun dai na ako makataram. Muya ko sanang lumayog...”

Ginawgaw saiya kan Bantay su kopita. Naglaad su lukas kan kutsilyong garo ngarakngak.

Pagmuklat dai na siyang boses. Pagnagtataram siya, an nagluluwas katoninungan. Imbes kamunduan, namatean niya an nganang ogma, ta nagrarani na siya sa pagkahaman kan saiyang mawot.

Nag-apod siya sa puon kan Pili.

Nag-apod siya sa puon kan Pili.

Nag-apod siya sa puon kan Pili.

Nag-apod siya...

Sa puon kan Pili, sa likod kan rambong, mga tanog kan pakpak, na gari palakpak pagkatapos makadangog ki paulok na pwertehon.

Pebrero 1, 2009. Karangahan.

May nagsabi sa akin dati na ang mga bagong pilosopo (as in ung totoong nag phiphilosophize) ay ang mga komedyante.

Hindi ko alam kung nasobrahan ako sa ube flan, at pinipig na malagkit, dahil nang nagpapababa ako ng kain, naisipan kong buklatin ang isang magasin na ang pagkagusot ay halos tila pamalot na ng tinapa (sa dami malamang ng kamay na lumamas) at magbasa. Ang pamagat ng basahin ay Pinoy Big Jokes (kung sakaling meron kayo nito ang pabalat niya ay yaong si Tarzan na nakasabit sa isang anaconda habang nakakapit sa baba niya (hindi sa kanyang paa) ang isang matsing, na nakabukaka sa nganga ng isang buwaya. May sinasabi si Tarzan na "Dadalawa na lang yan, babasagin mo pa!" Okey, di siya nakakatawa. Pero binasa ko pa rin habang pinapatugtog ang folder ni Ray Charles na kadodownload ko pa lang mula sa mp3-code.com (salamat Eric Lim) sa aking, guess what, mp3.

God. Ewan ko ba. Siguro, pag an tagal mo nang seryoso bumababa ang tolerance mo sa joke, I mean, parang sa inuman pag an tagal mo nang di tumotoma, madali kang malasing. Shet, ewan ko ba, mababaw lang talaga siguro ang tawa ko ngayon. Matagal na akong mukhang tanga (kahit di naman madalas) sa bahay nina Ca, dahil para sa kanila weirdo NA ako (sa lagay kong to). (Malamang pagnakilala nila ang iba kong kaibigan, irerevise nila ang denotation nila ng weirdness) Anyway. Yun, nasabi ko yun kasi, sa ibang panahon, nakikita nila akong nakatulala sa harap ng notebook, o kaya nuong may relihiyon pa ako, nagyoyoga sa drying court o nagmumutter mutter ng ka-bullshitan, ayon sa kanila, at ngayon na naman, tumatawang mag-isa. Buti na lang si Radha lang at pamangkin ko ang nakakita...busy yung grown ups sa pag Kukung haye Fatchoi nila somewhere sa dining area. Anyway. Yun, maulan, at dapat sana tinatapos ko na ang History of Rock N' Roll na hiniram ko kay Eric, dahil Disc 2, Beatles at the British Invasion pa lang yun, at marami pa akong papanuorin, blah, blah, pero obligasyon kong sunduin ng sasakyan ang pamilya ko, so andito ako. Buti na lang may joke book. Dala ko naman ang notebook ko, pero tigang pa ako sa garapata sa patay na aso, kaya wala akong masulat, matutulala lang ako sa harap ng notebook at pagtatawanan pero walang lalabas. Kaya nagbasa na lang ako. At natawa, habang umuulan at kumikidlat sa labas, habang kinikiliti ni Ray Charles ang tenga ko, habang tinititigan ako ng aking anak at kalaro niya, habang nagyeyear of the earth cow ang matatanda sa kung saan. Natatawa ako hihihihi...

Okay, so para mabigyan naman kayo ng ideya kung anong mga jokes ang nasa bente pesos na joke book, etong isa sa mga di ko makalimutan:

"Ako lang ang makapagpapadugo sa ilong ni Manny Pacquio!" --English

Okey, pero para sa akin eto ang killer:

"Hindi makapagtimpla ng juice si Inday.

Tahimik lang siyang nakatitig sa bote ng juice.

Dahil nakasulat: Concentrate."

aaaaaaaa. Alam niyo, then and there, nangarap akong makapagpatawa. Alam kong di ako makakaisip ng nakakatawang terset na tulad nun. Sana di lang ako nakakatawa, marunong din akong makapagpatawa. Ang feeling kasi ng tawa, napaka-real. Yumuyugtog ang buo mong katawan, sumasakit ang dibdib mo, pero masarap. Minsan gusto kong uminom para lang tumawa, yung tila mas-stroke ka na sa intensity. Sarap nun. Parang Huuusssaaah! Primal scream eklat. Napaluha kasi ako sa last parts ng Indian film na "Water", mag-isa naman ako, na frustrate ako kasi di ko pa itinuloy sa hagulgol, parang kailangan ko yun. Anyway, sige na nga wala nang bullshitan, eto talaga ang nagpaligaya sa akin:

Apple of my eye/ mango of my pie/ palaman of my tinapay/ keso of my monay/ teeth of my suklay/ fingers of my suklay/ blood in my atay/ bubbles of my laway/ sala of my bahay/ seeds of my palay/ clothes in my ukay-ukay/ calcium in my kalansay/ kalamansi in my siomai/ vitamins in my gulay/ tungkod when I'm pilay/ feeling when I'm high/ shoulder when I cry/ cure to my aray...

Kung sino ka mang sumulat nito, isa kang henyo, putang ina ka!

"Naalala ko ang mga Umaga sa Balara"

Minsan nung ‘99, nakisiksik ako sa isang maaliwalas na lumang bahay na ginawang boarding house sa Balara sa mga huling taon ko sa UP. Kagagaling ko lang nun sa isang mahabang bakasyon sa lalawigan (pinapalawig ang pisi ng isipan :) ), at nagbabalik sa pag-eestudyante. Napag-isip-isip ko ngayong halos kalahati ng alaala ko pala sa Maynila ay nangyari sa gabi, sa ilalim ng mga artipisyal na ilaw—sa rilim kumbaga. Subalit dito sa muli kong pag-litaw, sa bahay na ito, ang mga alaala ko ay ang mga umaga. Ang mga almusal. Ang kainan sa maliit na kwartong kusina din; ang maliit na kaldero; at ang mga usapan pagkatapos kumain sa ka-board na dalawang bikolanang tibak, at isang weirdong probinsiyanang conyita. Para ngang ang pagtira ko dito ang epitomahe ng pag-gising pagkatapos ng isang basag na gabi ng kasenglotan, at kung ano pang pagpapakalaglag. Dito ako natutong magtsaa at maalala ang lasa ng pagkaing ikaw mismo ang nagluto. Malinis na mga alaala, wholesome, halos tulad ng mga panahong naniniwala pa ako sa aswang at kay Santa.

Sa alaalang ito kasama ang isang matagal nang kaibigan, si Bun, kaya bale pagpupugay din ang entry na ito sa pinagdadaanan niya ngayon, at sa kanyang mga paglalakad, at ang di na maiiwasang paghahanap-buhay . Sa aking paniniwala, dito ko naisulat sa bahay sa Balara ang aking mga pinakamasasayang gawa. Positibo at puno ng pananampalataya. Sa likod ng paalala sa akin ng isang Analiza del Rosario na huwag muna akong masyadong magbababad sa mga mabibigat na usapin at isipin, naranasan ko ang ligwak ng mga ideya, na tila natipon ng ilang buwan-- at di ko sila pinigilan. Tinatamasa ko ang panibago kong kaligayahan, ang reklamadong alab.

Naalala kong sinusulat ko ito habang iginuguhit ako ni Bun, umuulan ata sa labas, at isa iyong Sabado o Linggong tanghali. Merong feel ang panahon ng isang epikong Chinese Film sa UP Film Center, at kaunti lang ang nanunuod. Nasa terasa kami na siya ring common at study area. Parang ang steady lang ng instance. Kaya nga photographic ang epektong lumabas.

Minsan malulungkot ka lang pag nakakaalala ng isang masayang panahon. At naaalala ang masasayang pangyayari madalas pag walang masayang nangyayari. Yan yung parang nagkaroon ka lang ng buhay sa nakaraan. syempre isa itong ilusyon dahil nung nangyayari ito’y marahil di naman natin sinabing “ang saya ko ngayon”...tila mas malapit sa katotohanan ang sambit na: “ang saya ko nuon” Patungo na naman ako sa mga salitang paulit ulit ko nang nasabi kaya huwag na. Eto ang litrato nun:

Umaga:

4

Sa gitna ng umiibig

at iniibig, ang Paghinga: ang paghithit

na tumutulak sa musika, at ang pagbugang

humihila sa Tubig

na kaladkad ang pagpatianod

ng mga katawan—ang mga kumawalang

talulot mula sa pamilya ng kumpol

na binubuklod ng Pakiramdam,

ang pagputla ng Klabel: alam ba nila

ang kanilang pangangailangan?

Musmos, bukol na sa basang kongkreto

ang salamin nabuo, ito ang sarili mo:

ranasin mo ang espasyong dinaganan

ng dahilan ng iyong pagiging nandito.

Ito ang itinaboy mo’t kinupkop na lugar

humihinga ang paligid sa kanilang pag-alis

at paghimlay.

5

__, nang matagpuan ko ang Pag-liit mo

hindi mo muna pag-aari ang iyong tiyan.

Dalaginding, kinuyom ng Sakit

ang iyong hugis—sa bangko, ano ba’t

tinabihan ka ng maraming higanteng

tinititigan lang ang mga lugar

na wala ka? Tinupi kang parang papel

na bapor, sa laot na pinalalim

ng iyong Tubig. Ano ba naman ang palad

ko’t kamay, para sagipin ka sa sarili

mong luha?

Ah, saan kita hahanapin dito!

Saan ko ikukubli ang nabasag

na mga pigurin, ng mga anghel, sa ating

paglalaro ng init—didiligan na lang ba ng Tubig

ang tigang na plorerang iningatan sa dibdib ng Kabinet?

At ipakain sa dilim ang mga umagang di na darating. Sa saya

sa ligaya

ng ulan, at mga estatwa ng antenang

itinikas ng Kasawian, ang Unos, ang pagliyad

ng mga kaymito, upang ipakita ang mga ginto nilang tiyan,

dito, ang pagkulubot ng mga Kastilyo,

ang paglawak ng mga ulap, ang paghasa sa mga kidlat,

ang pagkabuo ng mga miserableng sanaw sa baba, sa imburnal

ang luhaang mata ng mga daga, ang emosyon ng tahimik

na mga ipis, sa dingding,

ang mga lugar na di pa natin nararating,

ang Ulan. Ang hiyaw ng mga musmos,

ang kamatayan ng Tubig sa sinampay

at ang nakatagong Araw, sa kalawakan,

ang Ulan

sa maraming ulong karga pa

ang naghihingalong mga panaginip:

ang pamana ng yumaong Gabi, ang Pag-Ibig,

dumadausdos na parang agila, sa siko

ng kanal.

__, grabe na ang kalungkutan ko

ngayong natagpuan ko na ang mga lugar

sa aking panaginip. Ang Mayang tinawag

nating bobo ay nag-iingat sa mga nakadipang

kable. Pakinggan mo ang aking Tubig

sa iyong bubong, ang pagkatunaw ng hangin,

at ang init ko, isinasagot, maalab, diyan

sa iyong kumot.

Anong mas Kawalan pa

ang maidudulot ng Palabirong hangin

sa Pananampalataya ng mga bata,

na humihinga pa ang pakpak ng mga balana,

sa pagpulot sa patay nang katawan

ng paru-parong biglang tila muling lumutang,

lumiwanag, pagkatapos iburol sa sanaw ng kanilang Pag-tubig!

Sa Gabi, tuwing nakaliyad ang tiyan ko

katapat ang sibat ng mga basag na bituin

ang hindi nagpapatulog sa akin ay ang kahinaan

ng langit na kumapit sa kanyang mga patalim.